स्वानंद

 प्रसिद्ध लेखक पु.ल देशपांडे म्हणतात ,

आयुष्यात मला भावलेलं एक गुज सांगतो. उपजिविकेसाठी आवश्यक असणाऱ्या विषयाचं शिक्षण जरुर घ्या. पोटापाण्याचा उद्योग जिद्दीनं करा, पण एवढ्यावरच थांबू नका. साहित्य, चित्र, संगीत, नाट्य, शिल्प, खेळ ह्यांतल्या एखाद्या तरी कलेशी मैत्री जमवा. पोटापाण्याचा उद्योग तुम्हाला जगवील, पण कलेशी जमलेली मैत्री तुम्ही का जगायचं हे सांगून जाईल.

किती समर्पक आहेत हे उद्गगार. कोणतेही वर्तमानपत्र , मासिक घ्या त्यात रंगभूमी ,संगीताला एक वेगळी जागा दिलेली असते . एखादी कथा असेल, कविता असतील लहान मुलांनी काढलेल्या चित्रापासून ते अत्यंत प्रसिद्ध अशा एखाद्या चित्राचे उल्लेख केलेले असतात . लोकांचे  अभिप्राय दिलेले असतात .एखादा नवीन चित्रपट नवीन नाटक  येण्याचा अवकाश त्याच्या जाहिराती आणि नंतर लोकांच्या प्रतिक्रिया वर्तमानपत्रातून उमटल्याशिवाय राहणार नाहीत . वेगवेगळ्या कलांचे प्रतिबिंब  रोजच्या जीवनात आपल्याला कायमच दिसत असते. हिंदू शास्त्रात जवळ जवळ ६४ कलांचा उल्लेख केला गेला आहे . ज्यात अगदी गायन नृत्य अभिनय ते चित्रकला ,शिल्पकाम  आणि अशा  कित्येक कलांचा समावेश असेल. या सगळ्या कला आत्मसात करणे हि केवळ अशक्यप्राय गोष्ट आहे पण यातली एखादी तरी कला आत्मसात करता आली तिचा आस्वाद घेता आला आणि आपल्याबरोबर इतरानाही तो आनंद वाटता आला तर  त्यासारखे दुसरे सुख नाही .

मी जेव्हा शाळेत जात होते त्यावेळीस आमच्या घरापासून थोड लांब असेल कदाचित पण एक नृत्याचा क्लास होता .कोणता नृत्य प्रकार तिथे शिकवला जायचा ठाऊक नाही कारण त्यावेळीस त्यातलं फारस काही कळत नव्हत . घरी तसे वातावरणच नव्हते. म्हणजे सांस्कृतिक वातावरण नव्हते असे नाही . उलट खूप लहान असल्यापासून मला माझ्या आई  बाबांनी पुस्तकाची आवड लावली होती . सुट्टी सुरु झाली कि वाचनालयाची मेंबरशिप ठरलेली असायची . एखादे चांगले नाटक , चांगले चित्रपट इतपर्यन्तच आमची सांस्कृतिक मजल होती . पायात घुंगरू बांधल्यावर जो मधुर नाद कानात आणि मनात भिनतो त्याची तेव्हा ओळखच झाली नव्हती .
म्हणूनच असेल कदाचित पण नंतर मोठे झाल्यावर कॉलेजमध्ये आणि नंतरही  dance हे काही आपले क्षेत्र नाही हे अगदी पक्के मनात रुजले होते .

स्वानंद कला प्रसारक केंद्राची शाखा आमच्या घराजवळ सुरु झाल्यावर मी जुईला तिथे smallwonder  batch  मध्ये  घातलं . अवघी तीन वर्षाची होती जुई तेव्हा. या वयातली मुल तशीही खूप गोड असतात पण जुई मनापासून रमायची तिथे. तेव्हा हळू हळू कळू लागल कि नृत्याचे वेगवेगळे प्रकार आहेत त्यातलाच एक कथक नृत्य प्रकार . केंद्राच्या संचालिका सौ स्वाती संदीप कोल्ळे यांचे त्यावर्षीच्या स्वानंद प्रसारक केंद्राच्या वार्षिक  स्नेह्सम्मेलानातले नृत्य पाहिले आणि तेव्हाच ठरवले आपण जुईला यांच्याकडेच शिकवायचे . किती अप्रतिम नृत्य केले होते त्यांनी त्यावेळी . महाभारतातील द्रौपदी वस्त्रहरणाचा प्रसंग भावांगातून इतका सुंदर दाखवला होता. तेव्हा वाटले याहून अजून सुंदर नृत्य काय असू शकेल?

जुईच्या गांधर्वच्या पहिल्या परीक्षेच्या वेळी तिचा अभ्यास घेतला तिच्याकडून परीक्षेची तयारी करून घेताना पहिल्यांदा या नृत्यामागे काय शास्त्र आहे याचा उलगडा झाला. नृत्यकला म्हणजे काय याचे खूप छान स्पष्टीकरण डॉ सौ मंजिरी देव यांनी त्यांच्या पुस्तकात केले आहे . त्या म्हणतात, आपल्याला झालेल्या आनंदाची अभिव्यक्ती म्हणजेच नृत्य करणे होय. जर एखाद्या गोष्टीमुळे आनंद झाला तर आपण ती गोष्ट परत परत आठवून,टाळ्या वाजवून,स्वतःभोवती गिरकी घेऊन उड्या मारून व्यक्त करतो आपल्या वागण्यातून तो आनंद , रोमांच प्रकट होतो . यालाच त्या नृत्यकलेची पहिली पायरी म्हणतात .नुकतेच चालायला लागलेले लहान मुल देखील एखाद्या गाण्याच्या तालावर पाय हलवते . एखाद्या परीक्षेत आपल्याला खूप छान गुण मिळाले किंवा आपले कोणीतरी कौतुक केले तर आपल्याला खूप आनंद होतो   हा आनंद मग इतरांसोबत वाटणे आपल्याला जास्त हवेहवेसे वाटते . आनंदाच्या स्वाभाविक उर्मीतून , आपल्याला झालेला आनंद इतरांसोबत वाटायच्या इच्छेतूनच नृत्याचे पुढील रूप विकसित झाले असावे  .मनाची सुखमय अवस्था म्हणजे न्रुत्यकला . किती छान आणि सोप्या भाषेत सांगितले आहे ....

जुईकडून सगळ्या व्याख्या पाठ करून घेण्याआधी मी त्या सगळ्या वाचल्या . अख्ख पुस्तकच वाचल म्हणा ना . आणि वेगळ्याच सुंदर विश्वात आपण जुईला घेऊन जातोय असे जाणवले .

कथक हि नृत्यशैली उत्तरभारतातून आपल्याला लाभलेली शैली आहे . कथा सांगणारा तो कथक . अशा कथा सांगणाऱ्या लोकांची एक वेगळी जमात बनली . पुराणातली कथा सांगून हे कथक सामाजिक प्रबोधन करत. आपल्या कथाकथनाला नृत्याची जोड देऊन हे कथक कलाकार देवासमोर तल्लीनतेने नृत्य करत असत.
भारत देश पारतंत्र्यात असताना मोघल बादशहाना या नृत्याने भुरळ घातली होती . मंदिरातील हे नृत्य त्यांनी दरबारात आणले आणि त्याची नाळ रंजकतेशी जोडली गेली . उत्तर भारतात कथक जिथे बहरले त्या त्या प्रांताच्या नावाने ते ओळखले जाऊ लागले . त्या काळी मंदिरात होत असे तशी वंदना आजही कथक कलाकार नृत्याच्या सुरुवातीस आपल्या गुरूला वंदन करून सादर करतात .   कित्येक कथक कलाकारांनी त्यातले सृजनत्व जपून या नृत्यातले पावित्र्य आपल्यापर्यंत पोचवले आहे .

हे नृत्य शिकताना त्यामध्ये वापरल्या गेलेल्या परिभाषा शिकणे हे देखील आवश्यक आहे मात्रा ,लय सम हे सगळे समजून घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. म्हणजे जसे आज आपण ५ अंकी बेरजा वजाबाक्या अगदी पटापट करतो पण त्यासाठी लहान असताना  पाटीवर अनेकवेळा गिरवलेले अंक हे तितकेच महत्वाचे . निबंध  लिहिण्याआधी अक्षर ओळख होणे गरजेचे. तसेच मला जसे जमले तसे पुस्तकाच्या आधारे  मी यामागचे सारे शास्त्र जुईला समजावून सांगितले . मलाही किती गोष्टी नवीन कळल्या
मी स्वतः कधी नृत्य केले नसले तरी तिला हे सगळे करताना पाहून छान वाटते.

नुकताच जुईच्या केंद्राचा गुरुपौर्णिमेचा कार्यक्रम झाला. तेव्हा केंद्रातील वेगवेगळ्या परीक्षांना बसलेल्या मुलींची नृत्य सादर झाली .या कार्यक्रमाने एक वेगळीच उर्जा दिली शिकणाऱ्या मुलीनाही आणि त्यांच्या पालकाना देखिल.  अजूनच उत्साह आला . स्वाती टीचरनी या कार्क्रमाच्या शेवटी एक सुंदर नृत्य केले. संत गोरा कुंभार मडकी बनवण्यासाठी लागणारी माती तुडवीत असताना   पांडुरंगाच्या नामस्मरणात तल्लीन झाले होते अजाणतेपणी मातीसोबत  त्यांच्या पायाखाली त्यांचे रांगते मुल आले आणि ते देखील तुडविले गेले. बाहेरून परत आलेल्या पत्नीच्या जेव्हा हा सारा प्रकार लक्षात आला तेव्हा तिने आक्रोश केला. गोरा कुंभारांनी आपले नामस्मरण चालू ठेवले आणि पांडुरंगाचा धावा करीत राहिले . विठ्ठलाच्या आशीर्वादाने ते मुल त्यांना परत मिळाले . हा पूर्ण प्रसंग त्यांनी इतक्या उत्कृष्ठ रीतीने  सादर केला कि शब्दच अपुरे पडतील त्यांचे वर्णन करायला.तल्लीन झालेले गोरा कुंभार , रांगणारे निरागस मुल , पुत्रशोकाने टाहो फोडणारी आई आणि कर कटावर ठेवलेले भक्तांच्या गळ्यातले ताईत असलेले पांडुरंग या साऱ्या व्यक्तिरेखा त्यांनी इतक्या सहजपणे आणि तालबद्ध रीतीने अभिनय करून सादर केल्या कि त्याला काही तोडच नाही.

आणि माझ्या लक्षात आले कि आज आजूबाजूला वेगवेगळ्या स्पर्धांमधून ,सांस्कृतिक कार्यक्रमातून, reality shows मधून दिसणाऱ्या प्रचंड टाळ्या आणि शिट्या च्या गजरात once more मिळवणारया अशा  कितीतरी नृत्यासारखे glamour या नृत्याला दिले जात नसले तरी पण महत्वाची आहे ती साधना .कित्येक वेळा वयाला न शोभणाऱ्या  आणि त्याहून महत्वाच म्हणजे न समजणाऱ्या गाण्यांवर dance  करण्यापेक्षा एखादा निर्मळ विचार लोकांपर्यंत तल्लीनतेने पोचवणारा , संस्कारातून ज्याची सौंदर्यपूर्ण जडणघडण झाली आहे , ज्यात परमेश्वरचरणी लीन होईल असा भक्तिभाव आहे तसेच श्रीकृष्णाच्या नटखट  लीलांचा अंतर्भाव आहे असा एक सुंदर नृत्यप्रकार  जुई शिकत आहे याचा प्रचंड अभिमान वाटला

खरतर एखाद सुंदर फुल पाहिले त्याचा सुवास दरवळला  किंवा सकाळी एखादे छानसे आवडते गाणे ऐकले तर दिवसभर ते गुणगुणत रहावेसे वाटते  मनाला एक वेगळाच आनंद मिळतो . या आनंदाची काही व्याख्या करता येणार नाही , ती गोष्ठ अनुभवता आली पाहिजे. त्या अनुभूतीमध्ये एक वेगळ्या प्रकारच समाधान मनाला मिळाले  पाहिजे.तसेच काहीसे या नृत्याचे देखील आहे पण एक मात्र खरे कलानिर्मितीतकाच कलेचा आस्वाद देखील तितकाच महत्वाचा . .

शास्त्रीय नृत्य म्हणजे काहीतरी जुनं अशी काहीशी लोकांची धारणा होती .अजूनही काही लोक या नृत्य प्रकारांकडे याच दृष्टीकोनातून पाहतात. dance  reality shows मध्ये स्थान मिळवण्यासाठी  शास्त्रीय  नृत्य शिकत असलेली मुल मागे पडतात असाही काहीसा समज आहे. पण आपण हि गोष्ट लक्षात ठेवली पाहिजे कि अगदी पुराणकाळापासून चालत आलेले, कित्येक कलाकारांनी घडवलेले आणि गुरुनी दिलेला ज्ञानरूपी  वसा पुढे चालवण्याचे ध्येय ठेवून  जपलेले हे नृत्यप्रकार अजूनही टिकून आहेत. आपले पाय घट्ट रोवून आहेत.स्पर्धेत जिंकणे हे महत्वाचे आहे पण त्याहीपेक्षा लाख पटीने मोलाचा  आहे नृत्यातून व्यक्त होणारा आनंद . हा स्वानंद इतरानाही तितक्याच प्रभावीपणे पोचवता आला तर ती खरी नृत्यकला ।

सर्वांगसुंदर, उत्स्फूर्त तितकीच प्रयोगशील आणि आशयघन अशी हि कला अशीच फुलत राहो हीच इच्छा.
कारण वर उल्लेख केल्याप्रमाणे कलेशी जमलेली हि मैत्रीच तर जगण्याच मर्म सांगणार आहे .

पु ल देशपांडे यांचा उल्लेख करावा असा अजून एक उतारा मध्यंतरी वाचनात आला

माझ्या एक सामान्य आर्थिक परिस्थितीतले स्नेही आपल्या आठनऊ वर्षांच्या मुलाला घेऊन गाण्याच्या बैठकीला आले होते. मी विचारले, "मुलाला गाण्याची... आवड आहे वाटतं?"
ते म्हणाले, "नक्की सांगता येणार नाही मला, पण लागावी अशी इच्छा आहे. गेल्या खेपेला कुमार गंधर्वांच्या गाण्याला घेऊन गेलो होतो. आज ह्या गाण्याला यायचंय का, असं विचारलं आणि 'हो' म्हणाला, म्हणून आणलं. त्याला लागलीच चांगल्या गाण्याची आवड तर आनंदाचा धनी होईल. दुसरी काय इस्टेट देणार मी त्याला? आयुष्यभर बरोबर बाळगील अशा चार चांगल्या आठवणी देतो-"
'संस्कार' ह्याचा अर्थ ह्या बापाला कळला असे मला वाटते.


आई वडिलांनी मुलांना अभिमान द्यावा ,जीवन सुंदर कसे करावे हे सांगावे . जे जे उत्तम आणि सुंदर आहे त्याचा ध्यास त्यांना कसा बाळगता येईल हे शिकवले तर  संस्कृती आपोआपच जपली जाईल असे वाटते .

Book Series : Agatha Christies Third Girl

I always enjoyed watching those detective TV series such as Vyomkesh Bakshi, Ek shunya shunya , Hello Inspector, Karamachand. I remember watching them during school days.  I think most of us like to read  such detective novels too .What readers like about detective or mysterious stories is intellectual challenge. It keeps your brain working at the background when you are reading the novel.Mystery always starts with problem, a crime to be more precise. Then it offers some clues to the readers . Human mind always  have a tendency to try out things for themselves. All the clues present you a puzzle and you get so much engrossed in it that sometimes you feel it is your responsibility to join those broken pieces , find out the missing links and then join everything to solve the puzzle.I really enjoy this.Author leaves behind the clues for us to follow. These novels keeps you hanging till the end.

After a long time I have read Agatha Christies mysterious novel 'Third Girl'.
Three young woman share a London flat. The first one is secretary.The second one is artist.and third one Miss Norma Restarick  interupts detective Poirots breakfast confessing that she has committed a murder and then disappears. Mystery usually starts with murder but in this novel it takes quite a lot of time to find out  who has been killed?

 Young Norma belongs to rich family .Detective Poirot learns about her family including , her stepmother various other characters and tries to find a pattern.He tries to find hard evidence against the act of murder and mysterious girl Norma. The girl has gone crazy and doubts herself..

It  surely surprises you at the end when mystery is unveiled.
Novel is entertaining page turner.


Agatha Christie is known throughout the world as queen of crime.Her books have sold billion copies.She also wrote some romantic novels but she is best remembered for her detective novels.

There is a long list of her detective books printed on the book cover. I am planning to read all of them You may call it over enthusiasm but  it certainly occupies your mind , the book I mean and that is where the author is successful I believe.. 

Where there is will there is a way!!!!!!

I am an enthusiastic walker. I love brisk walking hence I try to seize every opportunity to walk . Be it  shopping for fresh vegetables from the market, dropping Jui to her activity classes  or just roaming around with my friend. I always prefer climbing up stairs to reach my home on sixth floor instead of lift. I absolutely enjoy those small walking sessions to Juis dance and music classes. But that day while walking Jui  asked me this simple question, 'Why cant you drive mummy'? She asked innocently and persistently. She also told me how gladly and proudly her younger cousin  sister shared her experience of bike riding with her mother. I was taken aback.Why cant I drive??I asked myself.I will drive one day surely I assured her. I could clearly see her  gleaming eyes when I gave her this assurance.

It is really easy to talk but difficult to act accordingly. Isn't it? I always watched others riding bikes confidently.I even thought of learning it thousand times but in  my case this was really difficult . I never ever actually drove even bicycle during my childhood  for that matter. I was always studious type child always interested in reading books . I never gave importance to any sports related activity when I was child. My sister on the other hand was exactly opposite to me.She would somehow  convince my parents and would rent out a bicycle for an hour or two. We did not had bicycle in those days.

Time flew away. I was able to make so many changes in my personality.I could do anything now except this driving..I had great fear of driving,. driving phobia you can say. The mere thought of driving would make me feel sick. It was difficult to overcome this feeling. My sister and husband had tried their best to teach me.But they never got success. Is that possible at this age now?
 You are never too old to learn any thing new I concluded.

Immediately after that  I asked my husband to get me second hand bicycle.He was so happy and got me a new cycle the same evening. All through the night I was trying to convince myself that I can learn this . I was trying to boost my self confidence. We got up at 4.30 a.m the next day for practising keeping in mind not to disturb the  daily routine.I was really nervous when I started but determined this time.I had fear of falling off my bicycle and hurting myself. It took some time to   get rid of it.But I gathered up courage . Mandar reassured me that I would not come to any harm and then in  next 15-20 minutes I was riding on my own. I don't know when my husband left his hold on the cycle but I was able to do it on the very first day.I was able to balance myself along with my cycle. Oh well!!!I am not that dumb, I was relieved.It was amazing you know. My husband patted my back saying that I have done a good job. Ladies are already doing such kind of balancing work in their day to day lives. Managing house,their own ambitions,children,guests and so many other things.They are handling so many expectations at the same time.10 years of married life  has coached me this balancing after all. The practice session on the very first day raised my spirits and then for the rest of the week we practiced on the empty road in front of our house.


 In my next learning sessions I learned how to  control brakes,emergency stops,hand signals,figures of eight and to cycle downhill.--my biggest fear.But I did it confidently.

The next step was cycling on the busy roads with heavy traffic.The idea of cycling on heavy traffic road was terrifying.I was scared initially cycling on busy road with so many vehicles around !!!!   But I simply followed my husbands instructions and hurray !!! I was able to do it.

 Early Sunday morning we three started enjoying the cycling on busy roads.Mandar would take his camera to get some nature clicks.Myself and Jui would enjoy the cycle rides.

Jui was so happy. She appreciated my efforts.
There is real buzz and excitement when you are cycling with your child.


I got so much habituated with my lovely cycle that I put a basket in front of it and  would cycle into the busy markets for shopping during busy hours.The people on the streets including few familiar faces gave me surprised looks.  The cycle had become my great companion my best friend.I would wipe out my loneliness,frustration, fatigue with a cycle ride. It feels so refreshing  when the soft wind is blowing your hairs in a pleasant weather You already get a feeling that you are flying in the air.How lovely!!!

Now as far as exercise is concerned cycling is a very good option but if  you have time constraints scooter can take you in lesser time as well as with least physical efforts. The next step was riding a scooter . It was not that difficult you know. as I had already praciced cycling for good amount of time.Learning various other aspects like starting the bike,parking ,turning lamps whenever necessary were done in few sessions. Mandar would always accompany me by sitting behind me giving me instructions and  guiding me .I  started driving confidently with his assistance.


And finally one day ,I took hold of the keys and and had a long joyride completely on my own.
 This was the moment I was longing for. A true independence I guess..
I have also realized that a person with determination will find a way to do something .

Willlingness is key to success.

This is my personal experience.



I am really thankful to my husband who kept lot of patience while teaching me
.He was the one who guided me encouraged me.

One more person is going to be the most happiest ever , Jui.
I am eagerly waiting for the day when I will take her for long ride
.I could just imagine her delightful face!!!!!!!!!!!